از دره ستارگان تا اشکال سنگی عجیب‌وغریب و سواحل زیبا، جزیره قشم را به بهشتی مملو از جاذبه‌های گوناگون تبدیل کرده‌اند که هر گردشگری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. این جزیره محوطه‌های طبیعی و بکر بسیاری دارد که توسط آب‌های نیلگون خلیج فارس احاطه شده‌اند و در تضاد کامل با سایر نقاط ایران هستند. غار، دره، جنگل و هرآنچه که از یک طبیعت زیبا انتظار داشته باشید، در قشم پیدا می‌شود.
وجود این اکوسیستم متنوع باعث شده است که جزیره قشم بتواند در میان ژئوپارک‌های جهان قرار بگیرد. ژئوپارک قشم که به‌عنوان اولین ژئوپارک خاورمیانه در شبکه جهانی ژئوپارک‌ها به حساب می‌آید، در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی در نشست پاریس به ثبت رسید. گرچه پس از آن با فرازوفرودهای زیادی مواجه شد و چندین بار در معرض حذف از ژئوپارک‌های جهان قرار گرفت؛ موضوعی که یک بار اتفاق افتاد و احتمال وقوع آن نیز چندین بار تکرار شده است. این ژئوپارک که از جاهای دیدنی قشم محسوب می‌شود، به‌لحاظ تنوع زمین‌شناختی، تنوع در جنبه‌های اکولوژی، باستان‌شناسی، محیط زیست و حیات وحش، اهمیت زیادی بین ژئوپارک‌ها دارد و باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد.
ژئوپارک قشم کجاست؟
ژئوپارک قشم از مکان های دیدنی استان هرمزگان است که در غرب جزیره واقع شده است. این منطقه از شرق به روستای طبل و روستای سلخ، از غرب به روستای گوری، از شمال و جنوب به ساحل جزیره منتهی می‌شود.
- آدرس: استان هرمزگان، جزيره قشم (نمایش روی نقشه)
ژئوپارک چیست؟
منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس:Ebrahim nikkhoo)
ژئوپارک برنامه‌ای متعلق به بخش علوم زمین یونسکو است که با هدف جلب مشارکت جامعه محلی برای مدیریت و بهره‌برداری پایدار از یک سرزمین شکل گرفت که به حفظ و نگهداری میراث زمین‌شناختی، طبیعی و فرهنگی می‌انجامد. در واقع ژئوپارک‌ها یکی از بهترین مدل‌ها برای همزیستی پایدار انسان و زمین هستند و برخلاف انواع مناطق حفاظت‌شده، نه‌تنها ورود و حضور بازدیدکنندگان را محدود نمی‌کنند؛ بلکه برای آن‌ها طراحی شده‌اند؛ موضوعی که به رونق پایدار اقتصادهای محلی منتهی می‌شود. از جمله اهداف ژئوپارک‌ها می‌توان به ارتقای دانش مردم درباره علوم زمین، جلب مشارکت همگانی در حفاظت و نگهداری میراث زمین‌شناختی و… اشاره کرد.
شبکه ژئوپارک‌های جهانی با پشتیبانی یونسکو در سال ۲۰۰۴ میلادی به وجود آمد و ۱۷ ژئوپارک از اروپا و هشت ژئوپارک از چین نخستین عضوهای آن بودند. تعداد این ژئوپارک‌ها تا سال ۲۰۲۰ میلادی به ۱۶۱ مورد از ۴۴ کشور جهان رسید که در این میان ژئوپارک قشم تنها ژئوپارک جهانی ایران و اولین ژئوپارک خاورمیانه به حساب می‌آید.
معرفی ژئوپارک قشم
منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Shahab NKH)
قشم با ۱۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت به‌عنوان بزرگ‌ترين جزيره خليج فارس محسوب می‌شود. این جزیره زیبا در ناحیه آب‌وهوایی نیمه استوایی قرار دارد که عمده پوشش گیاهی آن شامل درخت کنار، کهور و کرت است. طبيعت بسيار متنوع و باارزش، زيستگاه‌های ويژه، گونه‌هايی جانوری و گياهی كمياب، پديده‌های زمين‌شناسی متنوع، ساحل سراسر جزيره و… آن را به یکی از جاذبه‌های معروف تبدیل کرده است.
این جزیره در مرز دو اکوسیستم دریایی کاملا متفاوت یعنی خلیج فارس و دریای عمان واقع شده و همین موقعیت جغرافیایی باعث ایجاد تنوع زیستی منحصربه‌فردی شده است. به‌عبارتی، شرایط زیستگاهی در این دو اکوسیستم آبی یکسان نیست و با وجودی که این دو آبراه از طریق تنگه هرمز به یکدیگر متصل می‌شوند، از نظر تنوع زیستی تفاوت چشمگیری دارند. وجود زیستگاه‌های مختلف در قشم، به‌خصوص زیستگاه‌های ساحلی را می‌توان از ویژگی‌های بی‌نظیر این جزیره دانست که نمونه بارز آن انواع بسترهای ساحلی نظیر بسترهای صخره‌ای، مرجانی، ماسه‌ای و جنگل‌های مانگرو هستند که در کل خلیج فارس وجود دارند؛ اما در جزیره قشم به‌صورت یک‌جا دیده می‌شوند.
سه اکوسیستم بسترهای مرجانی، جنگل‌های حرا و جنگل‌های بارانی به‌لحاظ تنوع زيستی دارای بیشترین تنوع جانوری و گياهی هستند. وسعت جنگل های حرا در قشم بيش از ۱۰۰ هزار هكتار است؛ گرچه وسعت جزاير مرجانی در آب‌های اطراف قشم دقيقا مشخص نیست.
جریانات جزر و مدی در خلیج فارس موجب شده است که منطقه جزر و مدی به یکی از اکوسیستم‌های مهم در اطراف جزیره تبدیل شود؛ منطقه‌ای که از نظر تنوع زیستی و فراوانی گونه حائز اهمیت است و جزو مناطق مورد توجه گردشگران به حساب می‌آید.
تاریخچه ژئوپارک جهانی قشم
منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سعید حائری‌فرد)
هدف از ایجاد ژئوپارک‌ها، حفاظت، آموزش و توسعه پایدار بوده و برنامه مدیریتی آن‌ها بر اساس این ارکان تعریف شده است. در واقع، هدف یونسکو از ایجاد ژئوپارک‌ها تبدیل این مکان‌ها به مراکزی کارآمد برای آموزش، پژوهش و کارورزی در زمینه‌های مختلف علوم زمین است تا به این وسیله بهترین و مناسب‌ترین حفاظت و بهره‌برداری از آن‌ها به عمل آید.
ژئوپارک جهانی قشم که در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی به ثبت رسید، یکی از نخستین ژئوپارک‌های شبکه جهانی است. این ژئوپارک محدوده‌ای به مساحت ۳۰۰ کیلومتر مربع از غرب جزیره قشم را در بر می‌گیرد؛ گرچه کل جزیره قشم، جنگل‌های حرا در شمال جزیره و جزیره هنگام در اردیبهشت سال ۱۳۹۶ به این مجموعه اضافه شدند. با ثبت محدوده جدید ژئوپارک قشم در شبکه جهانی ژئوپارک‌های یونسکو، اکنون با مساحتی بالغ بر ۲,۰۶۳ کیلومتر مربع یکی از قدیمی‌ترین ژئوپارک‌های غرب آسیا و خاورمیانه محسوب می‌شود.
منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سلمان طباطبایی، علی عبداللهی، Amin Motiagh)
متاسفانه در سال ۱۳۹۱ هجری شمسی معیارهای ثبت جهانی از سوی مدیران منطقه آزاد قشم اجرا نشد و نتیجه آن حذف این ژئوپارک از فهرست یونسکو بود. تلاش مسئولان باعث شد که ژئوپارک قشم در اردیبهشت ۱۳۹۶ مجددا به‌عنوان یک ژئوپارک جهانی برای یک دوره چهارساله تایید شود. در سال ۱۳۹۸ هم‌زمان با واگذاری اراضی محدوده غار نمکدان قشم با هدف تاسیس اقامتگاه و مرکز پرورش آبزیان و همچنین شهرک‌های صنعتی، خطر حذف ژئوپارک قشم دوباره قوت گرفت.
سازمان‌های بین‌المللی وقتی از ژئوپارکی حمایت می‌کنند، آن را در فهرست خود قرار می‌دهند و از نظر مالی، تکنیکی و ارسال متخصص می‌توانند به آن کمک کنند و در عوض از کشور میزبان انتظار دارند که سعی خود را در مراقبت و نگهداری از این منطقه به خرج دهد. موضوعی که باید درباره ژئوپارک قشم بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
ژئوسایت‌های ژئوپارک قشم
غار نمکدان، منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Mohammad Moh)
جاذبه‌های زمین‌شناختی، طبیعی و فرهنگی جزیره قشم در قالب ۲۵ ژئوسایت معرفی شده‌اند که به‌طور فعال حفاظت می‌شوند. از ژئوسایت‌های ژئوپارک قشم می‌توان به دره ستارگان، کورکوراکوه، بام قشم، دره تندیس‌ها، دره شور، تنگه چاهکوه، نمکدان، کریان، موزه ژئوپارک، پهنه‌های گلی، ساحل کرق، دره قاضی، تنگه اولی، بصیرا، چاکویر، جزایر ناز، ژئو لینک، باسعیدو، خلیج دیرستان، جنگل حرا، ساحل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها، صخره خرچنگ‌ها، روستای لافت، غار خربس و تالاب پرندگان دو کوهک اشاره کرد. در ادامه توضیح مختصری درباره برخی از آن‌ها ارائه خواهیم کرد.
- کورکوراکوه: این ژئوسایت که در شرق روستای گیاهدان واقع شده، دارای تپه ماهورهایی است که به‌دلیل فرسایش آب‌های جاری، دره‌ها و تنگه‌هایی دارد که به بدبوم معروف هستند.
- دره مجسمه‌ها: این دره که سطح آن غالبا از ترک‌های گلی پوشیده شده، از لحاظ ساختاری نسبتا شبیه به دره ستارگان است؛ اما با این تفاوت که وسعت بیشتری دارد. در دره مجسمه‌ها اینجا سنگ‌ها بر اثر فرسایش تراشیده شده و به‌شکل تندیس‌هایی درآمده‌اند که چشم‌انداز بسیار زیبایی به وجود آورده‌اند.
تنگه چاهکوه، منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: قشم نما)
- تنگه چاهکوه: این تنگه در جنوب غرب روستای چاهوی شرقی قرار دارد و از دو تنگه عمود برهم تشکیل شده است که به‌دلیل داشتن حفره‌ها، درزها و بریدگی‌های بسیار زیبا چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. بعد از هر بارندگی، آب زیادی در این محل جاری می‌شد و مردم برای استفاده از آن، اقدام به حفر چاه در کف تنگه کرده بودند که به همین دلیل به آن چاهکوه گفته می‌شود.
- غار نمکدان: اين غار يكی از عجايب هفت‌گانه قشم است که در سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث طبیعی ایران به ثبت رسید. غار نمکدان در فاصله ۱۰۰ كيلو متری شهر قشم قرار دارد. در غار نمکدان، گنبد نمكی بزرگی سر بر آورده كه طولانی‌ترين غار نمكی جهان را در خود جای داده است.
دره ستارگان، منبع عکس: سایت 24hourslayover.com
- دره ستارگان: اين دره در فاصله ۱۵ كيلومتری شهر قشم و در مجاورت روستای بركه خلف قرار دارد. دره ستارگان خارج از محدوده ژئوپارک قشم است؛ اما زیبایی و ساختار ژئومورفولوژی خاص آن باعث شد تا به‌عنوان یکی از سایت‌های اصلی ژئوپارک قشم مورد پذيرش يونسكو قرار بگیرد. وجود احجامی مانند ستون‌های سوزنی‌شكل، ديواره‌های كاملا عمودی، حفره‌های متعدد از جمله زیبایی‌های این دره به حساب می‌آیند.
- بام قشم: بام قشم در بخش مرکزی جزیره قشم واقع شده است و بیش از ۱۲۰ متر ارتفاع دارد و در نتیجه از فراز آن می‌توان چشم‌اندازی فوق‌العاده از ساحل شمالی و جنوبی جزیره، جنگل حرا و دره مجسمه‌ها را تماشا کرد.
بام قشم، منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: آرش شکروی)
- دره شور: این تنگه که به آن تنگ مکینه یا هوباد نیز گفته می‌شود؛ قدیمی‌ترین لایه‌های رسوبی جزیره (آهک گوری) در آن قابل‌مشاهده است. همچنین بلندترین قله جزیره با ارتفاعی حدود ۴۰۰ متر مشرف به این دره قرار دارد. وجود هزاران آبراهه زیبا روی دامنه‌های دره و تپه ماهورهای مارنی و آهکی در میان آن و همین طور چشمههای سولفور که نقش و نگاری فوق‌العاده به دره بخشیده‌اند، گوشه‌ای از جذابیت‌های این دره هستند. جالب اینکه چشمههای سولفور خاصیت درمانی دارند و سالانه تعداد زیادی از بومیان منطقه را به سوی خود جذب می‌کنند.
- جنگل حرا: جنگل دریایی حرا با ۲۰۰ کیلومتر مربع وسعت در تنگه خوران بین جزیره قشم و بندر خمیر قرار دارد. این جنگل که یکی از عجایب طبیعی موجود در جزیره به حساب می‌آید، از انبوه درختانی تشکیل شده که بخشی از آن‌ها در آب قرار گرفته است. این درختان در اندازه سه تا ۶ متری با شاخ و برگ سبز روشن هستند که در زمان مد آب تا ۹۰ درصد در آب فرو می‌روند.
