باغ نگارستان در دوره قاجاریه احداث شد و در گذر زمان، فرازونشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته و حوادث و داستان‌های زیادی را به چشم خود دیده است. اکنون نگارستان یکی از جاهای دیدنی تهران و تفرجگاه‌های خوش آب‌وهوای پایتخت است که علاوه بر داشتن محیطی باصفا و روح‌انگیز، روایتگر گوشه‌هایی از تاریخ ایران‌زمین در عهد پادشاهان قاجار است.
معرفی باغ نگارستان میدان بهارستان
عکاس: محسن مصطفی
یکی از جاهای باصفا و آرام‌بخشی که در شهر تهران وجود دارد، باغ نگارستان است؛ جایی که با گذراندن ساعتی در آن، از شلوغی‌های پایتخت و آلودگی هوا دور می‌شوید و از سرسبزی و زیبایی آن لذت می‌برید. این باغ که در زمان خود از عظمت و اهمیت بالایی برخوردار بود، در دوره قاجار و به دستور فتحعلی شاه ساخته شد. وی یکی از شاهان دودمان قاجار بود که قصرها و باغ‌های باشکوه متعددی در تهران بنا کرد. باغ گلشن، قصر ماه، قصر فیروزه، قصر زر، قصر آبگینه، قصر زمرد و باغ و قصر نگارستان از جمله آن‌ها است.
باغ نگارستان از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین باغ‌های قاجاری محسوب می‌شود که در سال‌های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هجری قمری با هدف ايجاد يک مرکز ييلاقی-حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. اين قصر باغ در روزگار اوليه خود دارای وسعت زيادی بود و به‌دلیل حوادث سیاسی مهمی که در قرن ۱۳ هجری قمری روی داد، به‌ویژه قتل منشی و وزیر بزرگ و کاردان این دوره میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
موقعیت تاریخی باغ نگارستان
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
باغ نگارستان که اکنون از وسعت آن کاسته شده است، در گذشته خارج از حصار شاه طهماسبی قرار داشت و از سال ۱۲۸۵ هجری قمری و با گسترش شهر تهران در عهد ناصری جزو محدوده دارالخلافه قرار گرفت. این باغ از شرق به امتداد خیابان دروازه شمیران و اصطبل اعتمادالسلطنه، از غرب به اراضی جلال الملک و از جنوب به دو باغچه جلال الملک و صنیع الملک منتهی می‌شد. آمده است که در زمان صدارت میرزا آقاسی تغییراتی در محدوده باغ صورت گرفت؛ به‌گونه‌ای که علاوه بر حصار اصلی باغ، حصار دومی ساخته شد که از سمت شرق به پیاده‌روی دانشسرا، از غرب به پیاده‌روی غربی سازمان بودجه و برنامه کشور، از سوی شمال به خیابان شریعتمدار رفیع و از جنوب نرسیده به پیاده‌روی جنوبی خیابان کمال الملک محدود بود. قسمتی از این حصار تا سال ۱۳۱۲ شمسی وجود داشت.
بناهای باغ نگارستان
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
باغ نگارستان در طی زمان در معرض تخريب‌های بسياری قرار گرفته است. وسعت اولیه آن ۴۳,۲۰۰ متر مربع بود که در حال حاضر ۱۱,۴۶۹ متر مربع از آن باقی مانده است. در منابع آمده است:
سردر اصلی باغ در در قسمت جنوبی آن قرار داشت و دارای دو طبقه بود. در طبقه بالا سه اتاق و در طبقه پایین دو اطاق ساخته شده بود. چون از این سردر می‌گذشتیم، خیابانی شمالی جنوبی آن سردر را به داخل باغ می‌پیوست. در حاشیه این خیابان و در طول آن اتاق‌های متعددی وجود داشت که دارای گچ‌بری‌های بسیار چشمگیر بودند. چون به مرکز باغ می‌رسیدیم بناهای اصلی این قصر در آن جا بود و مشهورترین این بناها، عمارت حوض‌خانه است که نام دلگشا داشت و آن را درست در وسط این باغ ساخته‌اند. در همین ساختمان است آن تالار سلام پادشاهی که در دو طرف آن پرده نقاشی مجلس سلام جلوه‌گری می‌کرد.
در اين قصر باغ عمارت‌ها و تالارهای باشکوهی چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندين حوض‌خانه بر پا شده بود. در سمت شمال این قصر تالار سلام به‌همراه اتاق‌هایی جای داشته و به مراسم‌های رسمی اختصاص داشته است. دیوارهای این تالار مزین به نقاشی شاه، شاهزادگان، بزرگان، امرا، سفرا و حکام بوده است.
در وسط باغ حیات خلوت و ساختمان‌های یک طبقه، در قسمت جنوبی حیات تالار مصور و در جبهه شمال غربی نیز حمامی با ستون‌های سنگی حجاری شده و منقش با سنگ‌های مرمر قرار داشت که گفته می‌شود قائم مقام فراهانی در این حمام به قتل رسید. این حمام سرسره نامیده می‌شد. کشیک خانه و محل سکونت نگهبانان و خدمه نیز در ورودی باغ واقع بود.
آنچه که امروزه به‌عنوان باغ نگارستان شناخته می‌شود، ساختمان‌های دانشسرای عالی است که شامل کتابخانه، فضاهای آموزشی، اداری و فضای سبز است. تنها بنای قاجاری باقی مانده از این باغ، حوض‌خانه است که در جنوب محوطه و تحت اختیار معاونت راهبردی سازمان برنامه و بودجه قرار دارد و در محدوده ساختمان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد واقع شده است. این حوض‌خانه به موزه هنرهای ملی تبدیل شده است و در آن نقاشی‌های باارزشی از هنرمندان معاصر نگهداری می‌شود.
معماران و نقاشان باغ نگارستان
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
بر دیوارها و تالارهای باغ نگارستان نقاشی‌های متعددی وجود داشته است و دلیل نام‌گذاری این باغ نیز وجود همین نقاشی‌ها است. فتحعلی شاه نیز به نقاشی‌های شاهانه و چشمگیر علاقه داشت؛ بنابراین دستور داد نقاشان تصویرش را در لباس‌های زربفت و مزین به گوهرهای گران‌قیمت ترسیم کنند.
یکی از تصاویر ارزشمند و مهم باغ نگارستان نقاشی صف سلام فتحعلی شاه است که در تالار سلام قرار داشت. وجود این تصویر نشان‌دهنده آن است که نگارستان از باغ‌ها و قصرهای شاهی قاجاریان بوده است. از این نقاشی به دستور مظفرالدین شاه تابلویی به همان اندازه توسط مصورالملک کشیده و در وزارت خارجه وقت نصب شد.
گفته می‌شود محمد حسن خان، شاگرد آقا صادق از نقاشان دوره کریم خان زند خالق شمایل‌های این باغ است. معماران و نقاشان دیگری همچون عبدالله خان معمار باشی و نقاش باشی و آقاجان اصفهانی از جمله کسانی هستند که در ساخت باغ نگارستان شرکت داشتند.
کاربری‌های باغ نگارستان
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
باغ نگارستان تا زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه جزو بیوتات سلطنتی محسوب می‌شد. از این زمان کم‌کم توجه به آن کم شد و با توسعه تهران قدیم در عهد ناصری، این باغ در داخل حصار جدید شهر قرار گرفت. بعدها با احداث ییلاقات جدید در شمیران و اطراف تهران، شاه کمتر برای ییلاق به نگارستان می‌رفت و از این زمان به بعد بیشتر به ادارات دولتی اختصاص داده شد. در سال ۱۳۰۴ هجری قمری به‌مدت یک سال، باغ نگارستان محل وزارت عدلیه ناصری بود. بعد از آن که مظفرالدین شاه به اروپا سفر کرد و با مدارس و موسسه‌های علمی دول غربی آشنا شد؛ دستور ساخت مدرسه فلاحت را به شخصی بلژیکی به نام داشر صادر کرد. کمی بعد این مدرسه در باغ نگارستان دایر شد. در سال ۱۳۲۹ هجری قمری مدرسه صنايع مستظرفه نیز به سرپرستی نقاش معروف قاجار، محمد غفاری کمال الملک، در اين محل تأسيس شد.
زمان احمد شاه قاجار نگارستان به وزارت صنایع مستظرفه واگذار شد و قسمت‌های جنوبی در نزدیکی درب ورودی باغ با کشیدن دیوار، به مدرسه صنایع مستظرفه که تحت نظر کمال الملک اداره می‌شد، تعلق گرفت. قسمت‌های شمالی، شامل حیات و تالار سلام، به مدرسه علمیه و بعدها دانشسرای عالی تبدیل شد و با خراب کردن ساختمان‌های قدیم، بناهای جدید و در محل مدرسه کمال الملک، وزارت فرهنگ را برپا کردند.
در سال ۱۳۰۷ خورشيدی اعتمادالدوله قراگوزلو، وزير فرهنگ ايران، باغ نگارستان را به‌عنوان محل دائمی دارالمعلمين عالی در نظر گرفت. سپس نقشه ساختمان يک مدرسه عالی با رعايت سبک معماری ايرانی-قاجاری و اصول مدرسه‌سازی توسط نيکلای مارکوف (معمار پناهنده روسی) در ضلع شمالی باغ نگارستان اجرا شد. در سال ۱۳۱۱ شمسی دارالمعلمين عالی، با تغيير نام خود به دانشسرای عالی، به تربيت معلم برای مدارس جديد ايران پرداخت.
در سال ۱۳۱۳ خورشيدی قانون تأسيس دانشگاه تهران در مجلس شورای ملی تصويب شد و از سال ۱۳۲۵ خورشيدی به بعد، برخی از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزی دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال ۱۳۳۵ خورشيدی، نگارستان به مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافيا، مؤسسه زبان‌های خارجی و کلاس‌های دروس عمومی دانشکده ادبيات و دانشکده علوم اجتماعی اختصاص يافت. در سال ۱۳۳۷ خورشيدی، به همت دکتر غلامحسين صديقی، به مؤسسه تحقيقات علوم اجتماعی و تعاون واگذار شد.
غیر از ادارت دولتی و آموزشی در باغ نگارستان گروه‌ها و انجمن‌هایی نیز فعالیت می‌کردند. انجمن موسیقی و نمایش در سال ۱۳۱۳ شمسی به همت کلنل وزیری در قسمتی از ساختمان دانشسرای عالی تاسیس شد. در این انجمن افرادی چون روح الله خالقی، مهدی فروغ و موسیقی‌دانان نامی دیگر از هنرجویان انجمن بودند. پژوهشکده فرهنگ و هنر نیز از دیگر موسسه‌هایی بود که در این باغ مستقر شد.
این باغ در سال ۱۳۹۲ پس از مرمت و بازسازی، به‌عنوان یکی از موزه‌های دانشگاهی کشور تحت مدیریت دانشگاه تهران قرار گرفت. این باغ، موزه تاریخ علم نیز شناخته می‌شود و در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسيده است.
نامداران باغ نگارستان
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
در طول بيش از نيم قرن، افراد نامی و معروف زیادی در باغ نگارستان به تحصیل و تدریس پرداخته‌اند. تعداد زيادی از شخصيت‌های علمی، ادبی و هنری کشور چون ملک‌الشعرای بهار، کاظم عصار، علی اکبر دهخدا، بديع‌الزمان فروزانفر، علی نقی وزيری، جلال همايی، سعيد نفيسی، ابراهيم پورداود، غلامحسين صديقی، پرويز خانلری، محمد معين، محمد ابراهيم باستانی پاريزی، علی محمد کاردان و محمود حسابی از جمله این افراد هستند.
در گوشه‌ای از باغ و در جلوی کتابخانه می‌توانید تندیس برخی از مشاهیر بزرگ ایرانی را ببینید.
حوادث و رویدادهای مهم در باغ نگارستان
در طی زمان در باغ نگارستان رویدادها و اتفاقات مهمی رخ داده است و این باغ ماجراهای تلخ و شیرینی را به چشم دیده است. در سال ۱۲۴۹ هجری قمری، جشن ولیعهدی محمد میرزا و در سال ۱۲۴۹ هجری قمری، تاج‌گذاری وی در این باغ برگزار شد. مراسم عروسی ناصرالدین شاه نیز در سال ۱۲۵۸ در همین مکان برپا شد.
یکی از مهم‌ترین حوادث روی داده در باغ نگارستان قتل قائم مقام فراهانی، سیاستمدار کاردان قاجار است. در سال ۱۲۵۱ هجری قمری محمد شاه با تحریک اطرفیان و حسودان قائم مقام، دستور قتل وی را صادر کرد. بنابراین در روز ۲۴ صفر این سال او را به‌مدت شش روز در حوض‌خانه باغ نگارستان، که احتمال می‌رود مکان فعلی آن موزه هنرهای ملی در داخل محوطه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد، محبوس کرده و شب ۳۰ همین ماه به قتل رساندند.
گفته می‌شود هنگامی که قائم مقام در باغ نگارستان زندانی بود این شعر را گفته است:
روزگار است اینکه گه عزت دهد گه خوار دارد / چرخ بازیگر از این بازیچه‌ها بسیار دارد
مهر اگر آرد بسی بی‌جا و بی‌هنگام آرد / قهر اگر آرد بسی ناساز و ناهنجار دارد
لشکری را گه به کام گرگ مردم خوار خواهد / کشوری را گه به دست مرد مردمدار دارد
تاریخچه کتابخانه باغ نگارستان
منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)
عمارت کتابخانه باغ نگارستان بخشی از مجموعه ساختمان‌های دانشسرای عالی است که در گوشه شمال شرقی باغ واقع شده است. ساخت این عمارت در سال ۱۳۱۵ به‌عنوان بخشی از یک مجموعه آموزشی توسط وزیر معارف وقت؛ علی اصغر خان حکمت به نیکلای مارکوف، معمار روسی سفارش داده شد. در فاصله زمانی سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ عمارت کتابخانه توسعه یافته و بخش شمالی به ساختمان کتابخانه افزوده شد. در این کتابخانه، مدتی پروین اعتصامی به‌عنوان کتابدار مشغول به فعالیت بود.
مجموعه‌های باغ نگارستان
موزه کمال الملک
منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)
محمد غفاری معروف به کمال الملک، معروف‌ترین نقاش دوره قاجار است. از این استاد بزرگ و شاگردان وی تابلوهای نقاشی تماشایی و زیبایی در موزه‌ای کمال الملک باغ نگارستان در معرض بازدید قرار دارد. اسامی هنرمندانی که آثارشان در این مجموعه گرد آمده از این قرار است:
ابوالحسن صدیقی، آرشاک، اسکندر مستغنی، اسماعیل آشتیانی، جعفر پتگر، جمشید امینی، حسنعلی وزیری، حسین شیخ، حسینعلی مؤیدپردازی، رسام ارژنگی، رضا شهابی، رضا صمیمی، غلامعلی سیف ناصری، شوکت‌الملوک شقاقی، صدرالدین شایسته شیرازی علی اصغر پتگر، علی رخساز، علی کریمی، علی محمودی، علی‌اشرف والی، علی‌اکبر صنعتی، علی‌اکبر نجم‌آبادی، علی‌اکبر یاسمی، عباس کاتوزیان، علی‌محمد حیدریان، عفت‌الملوک شقاقی، مارکار قرابگیان، محسن سهیلی، محمدعلی فروغی، محمود اولیا، مصطفی نجمی، مهدی تائب، مهدی سجادی، میرمصور ارژنگی، میشا (میکائیل) شهبازیان، ناصر شهبازی، هادی تجویدی، یحیی دولتشاهی، دوستعلی معیرالممالک و هوشنگ پیمانی.
دیوار نگاره صف سلام فتحعلی شاه
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
در زمان فتحعلی‌شاه و به دستور وی، خانه‌ای با نام عمارت شاهی در کنار حرم حضرت معصومه (س) ساخته و وقف‌نامه‌ای در سال ۱۲۴۸ قمری توسط کیکاوس میرزا، حکمران قم، به نیابت از فتحعلی‌شاه تنظیم شد تا زائران و شخصیت‌هایی خاص در این خانه مستقر شوند. در بخش مخصوص شاه این خانه نیز تالاری ساخته شد و چهره بیش از صد تن از شاهزادگان قاجاری توسط محمد علی نقاش‌باشی در آن اجرا شد.
تا اینکه درسال ۱۳۳۸ و در زمان آیت‌الله بروجردی و هنگام احداث مسجد اعظم قم، این عمارت تخریب شد؛ اما قبل از آغاز تخریب، این نقاشی‌های گچی، با یک تکنیک خاص توسط گروه ایزمئو ایتالیا که از حدود سال ۱۳۱۵ وارد ایران شده و بسیاری از آثار تاریخی را مرمت کرده بودند، با ایجاد یک بستر گچی در قالب ۴۴ قطعه از دیوار جدا می‌شوند؛ اقدامی که می‌توان آن را قابل‌قبول دانست، چون فواصل جداکننده آن به دقت تنظیم شده و هیچ آسیبی به‌صورت شاهزادگان قاجار وارد نشده است؛ بنابراین با تخریبِ خانه، نقاشی‌ها به مقبره شاه سلیمان منتقل شدند.
در سال ۱۳۵۲ و در سفری که خاندان پهلوی برای بازدید از اماکن تاریخی، فرهنگی و مذهبی قم به این شهر داشتند، نقاشی صف سلام را در مقبره شاه سلیمان صفوی می‌بینند و در سال ۱۳۵۳ این مجموعه نقاشی‌ها برای جانمایی در موزه نگارستان (موزه قرآن کنونی در تهران) به پایتخت منتقل و در مجلس شورای ملی وقت دپو می‌شوند؛ اما در آن زمان یک قطعه از ۵۵ قطعه نقاشی دپو شده در مقبره‌ی شاه سلیمان باقی مانده بود که در سال‌های بعد به موزه آستانه حضرت معصومه (س) منتقل شد.
آثار دپو شده در مجلس شورای ملی باقی ماندند تا سال ۱۳۸۳ که بر اساس تحقیقات، پژوهشکده حفاظت و مرمت، این کتیبه‌ها را به کاخ گلستان و عمارت چادرخانه منتقل کرد و امین اموال، مجموعه نقاشی‌ها را تحویل گرفت و در سال‌های ۸۴ تا ۸۵ تحقیقات اولیه توسط فتح‌الله نیازی و مینا رمضان جماعت برای شناسایی این تابلو آغاز شد. در همان زمان مکانی در کاخ گلستان برای نصب این آثار مشخص و عملیات حفاظت اضطراری روی آن‌ها تعیین شد.
این دیوارنگاره یکی از نقش‌مایه‌های نادر و ارزشمند دوران قاجار است. اهمیت این اثر علاوه بر اینکه از لحاظ تکنیک هنری و ابعاد با اهمیت است، از بعد تاریخی و سیاسی حائز اهمیت است؛ چراکه تمام فرزندان پسر فتحعلی شاه را که هر یک از تیره‌ها و اقوام مختلف ایرانی و صاحب منصب‌های سیاسی و حکومتی بودند؛ با شمایل همگون، خلعت مخصوص، ذکر نام و به‌ترتیب سن، جایگاه و نسب به معرض نمایش گذاشته است.
این نقاشی دیواری که با تکنیک رنگ روغن روی بستر گچ ترسیم شده، شامل ۵۴ قطعه و ابعادی وسیع در حدود ۲٫۵×۲۰ متر است. طبق اسناد موجود تعداد افرادی که در این نقاشی حضور داشته‌اند، ۱۵۰ نفر بوده که در حین جدا کردن اثر از دیوار، بخشی از نقاشی تخریب شده و امروزه بخشی به جا مانده که تعداد ۹۰ نفر در آن دیده می‌شود. این نقاشی دیواری ارزشمند با نشان دادن نقش محوری، جامه فاخر و تزیینات خیره‌کننده شاه (بازوبند‌های مصرع از کوه نور و دریای نور) و جلوس او بر تخت طاووس معروف، به‌همراه صف طویل فرزندان و فرزندزادگان آراسته وی، به‌خوبی القاگر شوکت و قدرت حاکم قاجار و بزرگی سلطنت و خاندان اوست.
جهانگیر ارجمند
منبع عکس: باغ موزه نگارستان (عکاس: علی اکبر حسن تاش)
یکی از بخش‌های موزه باغ نگارستان مجموعه مجسمه مینیاتورهای مردم‌شناسی جهانگیر ارجمند، مجسمه ساز خود آموخته است. این مجموعه در بهمن ۱۳۹۱ توسط ایشان به باغ نگارستان دانشگاه تهران اهدا گرديد. این مجموعه در سال ۱۳۹۳ در معرض نمایش قرار گرفت. شاید جالب باشد بدانید این مجسمه‌ها از یونولیت، کاغذ، مقوا، چوب و وسایل دورریختنی و با استفاده از تیغ ریش تراشی توسط دستان هنرمند استاد ارجمند ساخته شده‌اند.
علاوه بر آثار این مجسمه‌های مینیاتوری، بخشی از آثار ارجمند در موزه صنايع‌دستی ولنجک، تعدادی در آمريكا و بخشی نیز توسط سفارت آلمان خریداری و به آن کشور منتقل شده و نگهداری می‌شوند.
عکاس: نادر نینوائی
سردیس فردوسی
در سال ۱۳۱۳ شمسی ۴۱۰ نفر از دانشجویان مقیم فرانسه برای شرکت در کنگره بین‌المللی فردوسی تصمیم به ساخت سردیسی از این شاعر نامی گرفتند. برای ساخت این مجسمه هر یک از این افراد ۲۰ تا ۱۰۰ فرانک اهدا کردند و حدود ۱۵ هزار فرانک جمع‌آوری شد؛ هر چند این مبلغ کافی نبود، لورنزی مجسمه ساز مشهور فرانسوی، ساخت آن را برعهده گرفت.
ابراهیم چهرازی متخصص اعصاب و روان و نماینده دانشجویان، به درخواست لورنزی، اشعاری از فردوسی را برای وی می‌خواند تا بتواند با کمک آن در این کار الهام بگیرد. بعد از ساخت این سردیس و ارسال به کنگره، در محوطه دانشکده ادبیات دانشسرای عالی نصب شد و از آن روز تاکنون، در جای خود باقی است.
محمود روح الامینی
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
از دیگر قسمت‌هایی که در باغ نگارستان می‌توانید ببینید، مجموعه عکس‌های مردم‌نگاری محمود روح الامینی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران است که در سال ۱۳۹۰ توسط همسر ایشان پروین مقدم به باغ موزه نگارستان دانشگاه تهران اهدا شد. این عکس‌های سیاه و سفید از مراحل کاشت، داشت و برداشت گندم، حفر قنات، كوبيدن خرمن، پاک كردن و وزن كردن و تقسيم گندم و… در منطقه کوه بنان کرمان گرفته شده‌اند و به‌لحاظ مطالعات مردم‌شناسی و فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
ملک الشعرای بهار
متن مورد نظر
این مجموعه شامل عکس‌های تاریخی ملک الشعرای بهار، اسناد دیجیتال، دست‌نوشته‌ها و کتاب‌های این شاعر معروف است. اسناد و دست‌نوشته‌های این استاد توسط فرزند ایشان خانم چهرزاد بهار به باغ نگارستان اهدا شد. آنچه در این مجموعه به نمایش درآمده است، مربوط به دوران جوانی و میانسالی محمدتقی بهار است.
نقاشی‌های علی اسفرجانی
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
علی اسفرجانی از هنرمندان هنرهای ملی و سنتی ایران است که در زمینه‌های چون مینیاتور، تذهیب و معرق سوخت متبحر بود. مجموعه‌ای از آثار مينياتور و معرق چرم استاد علی اسفرجانی گنجينه‌ای نفيس از ۱۸ تابلو مینیاتور معرق سوخت است كه طبق وصیت ایشان، توسط خانواده محترم ایشان در سال ۱۳۸۶ به مجموعه باغ موزه نگارستان اهدا شد. این مجموعه هم‌اکنون در تالاری به نام وی در مجموعه به نمایش گذاشته شده است.
تابلوهای سوخت و معرق علی اسفرجانی، برگرفته و تکامل یافته از هنر جلدسازی و صحافی است. سوخت یا سوخته، هنری ظریف و قدیمی است که روی جلد کتاب‌های نفیس و گران‌بها، تابلوهای تزیینی و جلدهای قرآن به کار می‌رفته است.
تالار منیر فرمانفرمائیان
منبع عکس: آژانس عکس تهران (عکاس: شایان محرابی)
منیر شاهرودی فرمانفرمائیان از برجسته بانوان هنرمند ایران است که نقاش و جمع‌آوری‌کننده هنرهای مردمی است. وی تنها هنرمندی است که در ۴۰ سال اخیر از ترکیب آینه‌کاری، اشکال هندسی، نقش‌مایه‌ها و نقاشی پشت شیشه استفاده کرده و آثار مدرنی خلق کرده است. سبک هنری وی از پیوندهای قوی و عمیق با کشورش و کارآموزی در نیویورک پدید آمده است.
سبک خاص فرمانفرمائیان شامل ترکیب نقاشی پشت شیشه، آینه‌کاری، خاتم کاری، هندسه اسلامی و طراحی معمارانه است. در سال ۲۰۱۵، آثار فرمانفرمائیان، به‌عنوان نخستین هنرمند ایرانی، در یک نمایشگاه انفرادی در موزه گوگنهایم به نمایش درآمد. تاکنون آثار این هنرمند به‌طور گسترده‌ای در ایران، آمریکا، اروپا و خاورمیانه به نمایش گذاشته شده است؛ از جمله آن‌ها می‌توان به موزه هنر مدرن، موزه متروپلیتن و موزه گوگنهایم در نیویورک اشاره کرد.
این مجموعه شامل ۵۱ اثر ارزنده از این هنرمند است. این آثار به‌دلیل سبک خاص، که نوعی از انتزاع هندسی است، ترکیبی از طرح‌های سنتی اسلامی و مدرن به شمار می‌رود. همچنین ترکیب نقاشی‌های پشت‌شیشه‌ای سنتی، آینه‌کاری و اصول هندسه اسلامی توانسته با یک درک مدرن هنری، به این آثار امتیاز ویژه‌ای ببخشد.
اتاق کاشی‌ها
منبع عکس: باغ موزه نگارستان
در بناهای باغ نگارستان تزیینات معماری چون کاشی‌کاری به کار رفته بوده و از آنجا که این بناها تخریب شده‌اند، اتاق کاشی‌ها می‌تواند تصویرگر معماری این باغ باشد. در این اتاق مجموعه‌ای از کاشی‌ها و آرایه‌های تزیینی معماری باقی مانده نمایش داده می‌شود که بیشتر متعلق به قرن‌های ۱۳ تا ۱۴ هجری قمری هستند. این آثار اغلب متعلق به ازاره‌ها و سردرها، با نقوش گیاهی بوده که با تکنیک‌های نقاشی زیر لعاب، معرق و قالبی برجسته ایجاد شده‌اند.
فرش‌ها و نقره‌های قلم زنی اهدایی غلامعلی ملول
منبع عکس: خبرگزاری ایرنا
این نمایشگاه شامل مجموعه نقره‌های با ارزشی است که توسط غلامعلی ملول، هنرمند اراکی به باغ موزه نگارستان اهدا شده است. اشیای این قسمت شامل ۱۲۵ قطعه نقره قلم‌زنی اصفهان است که قدمت آن‌ها به دوره قاجار تا زمان معاصر برمی‌گردد. وزن قطعات نقره حدود ۱۹ هزار مثقال، معادل ۸۰ کیلوگرم و وزن اشیا فلزی، مفرغی و مسی آن حدود ۲۵ کیلوگرم است.
علاوه بر آثار قلم‌زنی، ۱۳ قطعه فرش نفیس ایرانی متعلق به دوران قاجار و معاصر نیز در مجموعه ملول به نمایش گذاشته شده است. این فرش‌ها در شهرهای کاشان، اراک، اصفهان و کرمان بافته شده‌اند.
نقاشی‌های فتح الله عباد
منبع عکس: سایت باغ موزه نگارستان
از جمله تابلوهای نقاشی و دیدنی باغ موزه نگارستان کارهای فتح الله عباد، استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است که از ایشان ۳۰ تابلو نفیس در این موزه در معرض نمایش قرار دارد. این تابلوها که ابتدا در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران نگهداری می‌شدند، با کمک مادی خواهرزاده استاد عباد به نام نادره حاجیان، جهت حفظ و مرمت به باغ نگارستان منتقل شدند. علاوه بر آثار هنری این استاد، منزل مسکونی وی نیز توسط خواهرش، مرحوم بانو شریف عباد، وقف دانشگاه تهران شده است.
یادبود حافظیه شیراز
عکاس: علیرضا حیدری
هنگامی که وارد باغ نگارستان شوید، در نزدیکی ورودی باغ و در سمت راست آن، با یادبودی از حافظیه شیراز مواجه می‌شوید که یاد این شاعر بزرگ ایرانی را برایتان زنده خواهد کرد.
باغ نگارستان کجاست؟
باغ نگارستان در شمال میدان بهارستان و در نزدیکی مجلس شورای اسلامی قرار دارد. محدوده امروزی این باغ از سمت غرب به خیابان صفی‌علی‌شاه و از شرق به خیابان دانشسرا منتهی می‌شود. از جنوب نیز به میدان بهارستان و از شمال به خیابان شریعتمدار محدود است. ساختمان سازمان برنامه کشور هم در جنوب این باغ قرار دارد.
- آدرس باغ نگارستان: میدان بهارستان، خیابان دانشسرا، خیابان شریعتمدار رفیع (مشاهده روی نقشه)
