کاخ نیاوران یکی از سه مجموعه کاخ تاریخی معروف در شهر تهران است. بخشهای مختلف کاخ نیاوران امروزه به موزههایی مملو از آثار تاریخی ارزشمند، تبدیل شدهاند. اگر به بررسی تاریخ و فرهنگ معاصر ایران علاقه دارید، حتما به دیدن مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران و بهخصوص کاخ اختصاصی نیاوران بروید.
معرفی کاخ نیاوران
منبع عکس: iranhotelonline.com
کاخ نیاوران از دیدنیهای معروف شهر تهران در باغ نیاوران منطقه شمیرانات است. این کاخ در شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد و از آخرین اقامتگاههای پادشاهی در ایران به شمار میرود. کاخ نیاوران یکی از سه مجموعه کاخ تاریخی شهر تهران است و در منطقهای خوش آب و هوا در باغی با مساحت نزدیک به ۱۱ هکتار در جوار کوههای البرز قرار دارد. کاخ نیاوران ییلاق خانواده محمد رضا شاه پهلوی بود. پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، کاربری کاخ نیاوران تغییر کرد و به موزهای تاریخی تبدیل و بازدید از آن برای عموم مردم میسر شد.
کاخ نیاوران در مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران با نام کاخ اختصاصی نیاوران شناخته میشود و بخشهای مختلفی دارد. تا سال ۱۳۷۸ کاخ نیاوران بهصورت مشترک با کاخ سعد آباد اداره میشد؛ اما پس از آن مجموعهای مستقل شده است. در این مجموعه اطلاعات تاریخی مستندی از دورههای تاریخی پهلوی و قاجار موجود است.
منبع عکس: niavaranmu.ir
باغ نیاوران در اطراف کاخ اختصاصی نیاوران و دیگر کاخها و ساختمانهای این مجموعه، طبیعتی بسیار چشمنواز دارد. درختان قطور باغ نیاوران، سربهفلککشیدهاند و هوای باغ را نسبت به محلههای اطراف بهطرز محسوسی بهتر کردهاند.
کاخ نیاوران تهران در تاریخ ۶ خرداد سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر این مجموعه فرهنگی-تاریخی از برجستهترین جاهای دیدنی تهران به شمار میرود.
کاخ نیاوران معماری ساده و در عین حال مدرنی دارد. در این ساختمان گچبریهای زیبا، آینهکاری و کاشیکاریهای برجسته به چشم میخورند. در این کاخ تابلوهای نفیس اثر نقاشان معروف داخلی و خارجی به یادگار مانده است. فرشهای دستباف ارزشمند و ظروف و وسایل تزیینی گرانبها، از دیگر اشیای دیدنی در کاخ نیاوران است.
تاریخچه کاخ نیاوران
منبع عکس: niavaranmu.ir
قدمت کاخ نیاوران به دوران پهلوی میرسد و پیش از سکونت خاندان پهلوی در این کاخ و باغ نیاوران، پادشاهان قاجار از این باغ بهعنوان ییلاق تابستانی استفاده میکردند. در گذشته منطقه نیاوران در شمیرانات تهران بسیار کوچکتر از امروز بود و بافت شهری نداشت. در حقیقت شمیران و مناطق اطراف آن خارج از تهران و روستایی بودند. بهدلیل نزدیکی به کوه و آب و هوای عالی در این محدوده از شمال تهران، فتحعلی شاه دستور داد تا باغ و عمارتی برای ییلاق در تابستان در این محدوده برایش بسازند.
در آن زمان اطراف محدوده امروزی نیاوران روستایی بود. معروفترین روستا در آن ناحیه روستای «گرده وی» نام داشت و نیزاری وسیع در همسایگی این روستا قرار گرفته بود. به دستور فتحعلی شاه در محل نیزارها باغ و کاخ ییلاقی را ساختند. به همین دلیل باغ ییلاقی فتحعلی شاه با نام «نی آوران» شناخته میشد که به مرور زمان، به «نیاوران» تبدیل شد.
پس از فتحعلی شاه، دیگر پادشاهان قاجار نیز در باغ نیاوران کاخهای اختصاصی خود را بر پا کردند. محمد شاه قاجار بنایی کوچک در باغ نیاوران ساخت و بهدنبال آن ناصرالدین شاه قاجار دستور به ساخت عمارتی داد که نام آن را کاخ صاحبقرانیه گذاشت. آخرین عمارت ساخته شده در این باغ در زمان قاجاریه، کوشک احمد شاهی بود.
منبع عکس: fa.tripyar.com
تا زمان محمد رضا شاه پهلوی باغ نیاوران و کاخهای آن تغییر قابلتوجهی نکرده بودند؛ اما در سال ۱۳۳۷، به دستور محمد رضا شاه پهلوی کاخ فتحعلی شاه قاجار را ویران کردند و کاخ نیاوران امروزی را ساختند. در ابتدا ساختمان اختصاصی کاخ نیاوران بهمنظور پذیرایی از مهمانان خارجی طراحی شده بود؛ اما پس از اتمام ساخت، محل سکونت خانواده محمد رضا پهلوی شد. کاخ نیاوران در سال ۱۳۴۶ به بهرهبرداری رسید.
امروزه فضای باغ نیاوران را کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه، کوشک احمد شاهی، موزه جهاننما، کتابخانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی و باغ کتیبهها تشکیل میدهند.
منابع عکسها: ishoghl.com, fa.tripyar.com, cafesour.ir, intoday.ir
پس از انقلاب در سال ۱۳۶۰ نگهداری از کاخ و مجموعه نیاوران به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده شد و به مرور زمان کاربری کاخهای این مجموعه به موزه تغییر کرد. برای اولین بار در سال ۱۳۶۵ از کاخ نیاوران با عنوان کاخ-موزه رونمایی و با گذشت زمان، امکان بازدید از قسمتهای مختلف مجموعه نیاوران برای عموم مردم مهیا شد. بازدید از موزه جهاننما در سال ۱۳۷۶، کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه در سال ۱۳۷۷، کوشک احمد شاهی در سال ۱۳۷۹، کتابخانه سلطنتی در سال ۱۳۸۳ و موزه خودروهای اختصاصی در سال ۱۳۹۱ آزاد شد.
از دی ماه سال ۱۳۸۲ تا ۶ سال بعد، کاخ نیاوران بهمنظور مرمت و بازسازی تعطیل شد و در این مدت نقاشی بنا، گچبریها، آینهکاریها، سیستم تهویه هوا، سقف متحرک، آسانسور، کفپوشها، مبلمان، پرده و اشیای تزیینی مرمت شدند و سیستم دوربین مدار بسته نیز در این عمارت راهاندازی شد. اسفند ماه سال ۱۳۸۸، کاخ نیاوران بازگشایی شد و در معرض دید عموم قرار گرفت.
کاخ نیاوران کجاست؟
کاخ نیاوران در شمال شرقی باغ نیاوران و شمال شهر تهران است. این کاخ در قسمت جنوبی خیابان باهنر و دارآباد قرار دارد. دسترسی به این باغ از طریق خیابان باهنر (نیاوران) صورت میگیرد. میدان و پارک نیاوران نیز در قسمت جنوبی کاخ نیاوران قرار گرفتهاند.
منبع عکس: خبرگزاری تسنیم
برای رسیدن به مجموعه نیاوران باید به اتوبان صدر بروید و از خروجی کامرانیه بهسمت نیاوران ادامه دهید. با رسیدن به خیابان باهنر و ادامه مسیر در جهت شرق به میدان نیاوران خواهید رسید. کاخ نیاوران در شمال این میدان در امتداد مسیر خیابان باهنر، قرار دارد. دسترسی دیگر به کاخ نیاوران از طریق بزرگراه امام علی است. در این مسیر میتوانید در جهت جنوب به شمال بزرگراه امام علی به خروجی اتوبان ارتش (غرب) وارد شوید، در ادامه به خیابان موحد دانش خواهید رسید. سپس در انتهای خیابان موحد دانش وارد خیابان پاسداران شوید و در جهت شمال خیابان مسیرتان را ادامه دهید تا به میدان نیاوران برسید.
اگر با وسایل نقلیه عمومی قصد رفتن به کاخ نیاوران را دارید، میتوانید با مترو یا اتوبوس نیز به کاخ نیاوران بروید. برای تردد با مترو، در مسیر خط یک تا آخرین ایستگاه یعنی ایستگاه تجریش ادامه دهید. ایستگاه تجریش در میدان قدس قرار دارد و در میدان قدس با استفاده از تاکسیهای خط تجریش-دزاشیب یا تجریش-نیاوران به ورودی اول موزه نیاوران میرسید. از نقاط مختلف تهران نیز اتوبوسها به میدان تجریش تردد میکنند، اما بهترین راه، خط بیآرتی در مسیر راهآهن تا تجریش است. مسافت تجریش تا کاخ نیاوران را میتوانید با اتوبوس هم طی کنید. کافی است یکی از اتوبوسهای ازگل یا دارآباد یا میدان رسالت در میدان تجریش را سوار شوید. همه این خطوط روبهروی ورودی اول موزه نیاوران ایستگاه دارند.
مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران در تمام روزهای هفته آماده پذیرش گردشگران است. در محوطه باغ نیاوران کافی شاپ کارزین برای استراحت و صرف غذا و نوشیدنی بسیار مناسب است و این کافه صبحانه نیز سرو میکند. به خاطر داشته باشید مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران در روزهای تعطیل رسمی به مناسبت عزاداریها تعطیل میشود.
- آدرس: تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران (مشاهده روی نقشه)
- تلفن: ۱۵-۲۲۲۸۲۰۱۲-۰۲۱
- ساعت بازدید از مجموعه نیاوران: بهار و تابستان ۹ تا ۱۹ و پاییز و زمستان ۸ تا ۱۷
- هزینه ورودیه باغ: ۵۰۰۰ تومان گردشگران داخلی، ۵۰۰۰۰ تومان گردشگران خارجی
- هزینه بلیط کاخ اختصاصی نیاوران: ۵۰۰۰ تومان گردشگران داخلی، ۵۰۰۰۰ تومان گردشگران خارجی
- هزینه بلیط موزه جهان نما: ۴۰۰۰ تومان گردشگران داخلی، ۳۰۰۰۰ تومان گردشگران خارجی
- هزینه بلیط کوشک احمد شاهی: ۴۰۰۰ تومان گردشگران داخلی، ۳۰۰۰۰ تومان گردشگران خارجی
- هزینه بلیط کتابخانه اختصاصی: ۴۰۰۰ تومان گردشگران داخلی، ۳۰۰۰۰ تومان گردشگران خارجی
- کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه در حال حاضر تعطیل هستند و امکان بازدید از این بناها وجود ندارد.
معماری کاخ نیاوران
منبع عکس: fa.tripyar.com
معماری بنای کاخ اختصاصی نیاوران در عین سادگی بسیار مدرن و پیشرفته است. این کاخ در دو طبقه و نیم حدود ۹۰۰۰ متر مربع مساحت و سقفی متحرک دارد. جنس سقف کاخ نیاوران از آلومینیوم است و آثاری ارزشمند از هنرمندان سراسر جهان در آن نگهداری میشوند. سقف کاخ نیاوران در بعضی از روزها برای مشاهده بازدیدکنندگان باز میشود. داخل کاخ نیاوران هنوز تمام وسایل قدیمی وجود دارند و مبلمان، پردهها، وسایل تزیینی و آثار ارزشمند هنرمندان ایرانی و خارجی که در زمان محمد رضا شاه پهلوی در این ساختمان وجود داشتند، در کاخ نیاوران باقی ماندهاند.
طراحی معماری بنای کاخ نیاوران توسط محسن فروغی، استاد معماری و رئیس وقت دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران انجام شده است. گچبری کاخ نیاوران را استاد عبداللهی و آینهکاریها را استاد علی اصغر انجام دادهاند. در نمای کاخ نیاوران کاشیکاریهایی به چشم میخورند که اثر دست ابراهیم کاظم پور است.
در طراحی و ساخت کاخ نیاوران، معماری سنتی ایرانی و مدرن اروپایی به هم آمیختهاند. این کاخ تنها بنای سلطنتی با سقف بازشو است. در هر طبقه از کاخ نیاوران طراحی منحصربهفردی انجام شده است که در این بخش به بررسی این قسمتها میپردازیم.
طبقه اول کاخ نیاوران
منبع عکس: chamedanmag.com
این طبقه اتاق پذیرایی اصلی و سالن سینمای اختصاصی را شامل میشود. محمد رضا شاه پهلوی در سالن پذیرایی این کاخ از مهمترین مهمانان خارجی پذیرایی میکرد. در این سالن مجلل مبلمانهایی مدرن و زیبا، ساخت کشورهای آلمان و فرانسه به چشم میخورند که طراحی آنها را گروه معماران داخلی فرانسوی انجام دادهاند. هماهنگی رنگ و طرح تزیینات، در همه قسمتهای سالن دیده میشود.
طراحی سینمای اختصاصی کاخ نیاوران بسیار جالبتوجه است. این سالن ۴۰۰ متر مربع وسعت دارد و امکانات کامل پخش فیلم در آن تعبیه شدهاند. امکان بازدید از این سالن از سال ۱۳۹۵، پس از بازسازی برای عموم فراهم شد.
عکاس: علیرضا کیخا
ظروف چینی غذاخوری، مربوط به سده ۱۹ فرانسه با نقشهایی از ناپلئون بناپارت و خانواده سلطنتی در راهروی طبقه اول در معرض دید عموم قرار دارند. فرشهای موجود در این طبقه نیز از بهترین فرش های دستباف ایران و هنر دست هنرمندان اصفهان و کرمان هستند. مشهورترین قالی ایرانی در این اتاق پذیرایی قرار دارد که نقش مصوری از چهره شاهان و مشاهیر ایرانی از دوره هخامنشیان تا قاجار بر آن بافته شده است. این اثر ارزشمند، هنر دست هنرمند ایرانی، استاد علی کرمانی است. در طرح بیضی وسط فرش نقش پادشاهان و در حاشیه آن نقش و نگارهایی از ایران باستان دیده میشود. از دیگر فرشهای زیبای کرمانی در این سالن میتوان به فرش شیخ صنعان و دختر ترسا اشاره کرد.
کلیه ظروف تزیینی در این سالن ارزش تاریخی دارند و در میان آنها سفالینههای باستانشناسی مارلیک و املش خودنمایی میکنند. بسیاری از ظروف و اشیای گرانبها در این سالن، هدیه دولتهای خارجی به دولت ایران بودهاند که در میان آنها ظرف زیبایی از نقره دیده میشود که هدیه کشور رومانی به پادشاه ایران بوده است.
در گوشه اتاق پذیرایی، پیانوی اهدایی از طرف سفارت آلمان به محمد رضا شاه پهلوی به چشم میخورد. در قسمتی دیگر از این سالن نماد سقاخانه، اثر هنرمند برجسته پرویز تناولی دیده میشود. بر دیوارهای این اتاق برجستهترین آثار نقاشی هنرمندان داخلی و خارجی نصب شدهاند که از بین آنها میتوان نقاشی بی جان طبیعت اثر محسن فروغی و اثری از بهمن محصص را نام برد.
اسامی دیگر تابلوهای ارزشمند هنرمندان خارجی در این سالن به شرح زیر است:
- تابلوی سه زن اثر ماری لورنسن
- تصویری از فرح دیبا اثر ویدال کورداس
- تابلوی منظره اثر آلفرد سیسلی
- چهره دو زن اثر جی گلدرن
- موتمارتر پاریس اثر اوتریلو
- تصویری از محمد رضا پهلوی اثر وی اف دراپر
- موتمارتر پاریس اثر الیز مالکت
- تابلوی جنگل اثر مارویک کرلا مینگل
نیم طبقه دوم
این بخش از کاخ نیاوران متعلق به کوچکترین عضو خانواده پهلوی بوده است و از آن با عنوان اتاق لیلا پهلوی یاد میشود. اتاق کار فرح دیبا و مجموعه لباسهای نظامی و شخصی محمد رضا شاه پهلوی نیز در این طبقه وجود داشتند که هماکنون نیز دیده میشوند. در این طبقه آثاری ارزشمند و تاریخی از کشور هند مانند حجاریهای باستانی از مجسمه بودا و آثار عاج هندی وجود دارند. در پلههای طبقه دوم تصویری نقاشی شده از دربار کریمخان زند مربوط به سال ۱۱۹۲ هجری قمری، به چشم میخورد.
طبقه دوم کاخ نیاوران
عکاس: علیرضا کیخا
در این طبقه اتاقهای خواب، اتاقهای شخصی و اتاق استراحت نیمروزی قرار گرفتهاند. اتاق خواب شاه و فرح به اتاق آرایش فرح و اتاق لباسهای شخصی فرح که در میان آنها لباس های محلی ایرانی و سوزندوزی بلوچستان به چشم میخورند، راه دارند.
اتاق مطالعه و استراحت و نشیمن فرحناز پهلوی و علیرضا پهلوی نیز در این طبقه قرار دارند. برای هرکدام از این اتاقها امکانات بهداشتی مجزا تعبیه شده است. در اتاق علیرضا پهلوی مجموعهای از نشانهای ناوگان دریایی دیده میشوند.
در اتاق نشیمن طبقه دوم میز تحریری به سبک لویی شانزدهم قرار گرفته است که ارزش تاریخی دارد و در اتاق استراحت نیمروزی نیز تابلو فرشهایی از چهره تاج الملوک و رضاخان قرار دارند.