خانه زینت الملک قوام از زیباترین و مشهورترین خانه‌های تاریخی شیراز است که هر سال گردشگران بسیاری از آن دیدن می‌کنند؛ خانه‌ای که قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد و در واقع بخشی از اندرونی نارنجستان قوام به شمار می‌آید که با راهرویی زیرزمینی به آن متصل می‌شود. با بازدید از خانه زینت الملک، با یک تیر دو نشان می‌زنید و می‌توانید از موزه مفاخر و تندیس‌های بزرگان شیراز مشهور به موزه مادام توسو نیز دیدن کنید.
خانه زینت الملک شیراز کجاست؟
- آدرس: شیراز، خیابان لطفعلی‌خان زند، جنب نارنجستان قوام (مشاهده روی نقشه)
- تلفن: ۳۲۲۳۴۱۸۱ ۰۷۱
منبع عکس: سایت شورای شهر شیراز. عکاس: ناشناس
خانه زینت الملک شیراز در مرکز شهر، در خیابان لطفعلی‌خان زند و در منطقه هشت شهرداری شیراز قرار دارد. این خانه تاریخی در ضلع غربی نارنجستان قوام در نزدیکی دیگر جاهای دیدنی شیراز نظیر آرامگاه شیخ روزبهان فسایی، مجموعه وکیل، مسجد نصیرالملک و شاهچراغ واقع شده است. خانه زینت الملک شیراز تا ایستگاه قطار، ۲۵ کیلومتر (نیم ساعت) و تا فرودگاه شیراز ۱۰ کیلومتر (۱۵ دقیقه) فاصله دارد.
مسیر دسترسی خانه زینت الملک
برای دسترسی به خانه زینت الملک خود را به خیابان لطفعلی‌خان زند در محله گودعربان برسانید. سر در این خانه تاریخی، جنب باغ نارنجستان در سمت چپ پیاده‌راه گردشگری قوام قرار دارد. علاقه‌مندان می‌توانند با تاکسی، اتوبوس و مترو شیراز به خانه زینت الملک دسترسی داشته باشند؛ نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس، ولیعصر با فاصله ۸۵۰ متری (۱۱ دقیقه پیاده‌روی)، در خیابان زند و نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو، وکیل با فاصله ۷۵۰ متری (۹ دقیقه پیاده‌روی) در خیابان زند و ولیعصر با فاصله یک کیلومتری (۱۴ دقیقه پیاده‌روی) در میدان ولیعصر است.
داستان خانه زینت الملک
منبع عکس: سایت شورای شهر شیراز. عکاس: ناشناس
ساخت خانه تاریخی زینت الملک با سبک معماری خانه‌های قاجاریه، در سال ۱۲۹۰ هجری قمری در شیراز توسط محمدخان قوام‌الملک دوم (نوه حاج ابراهیم خان کلانتر اعتمادالدوله شیرازی) آغاز شد و پس از ۱۲ سال (در سال ۱۳۰۲ هجری قمری) توسط محمدرضاخان قوام‌الملک سوم به اتمام رسید. این خانه تاریخی برای سال‌ها محل زندگی زنی به نام زینت الملک قوامی بود؛ زنی خیر و مهربان که همیشه از نیازمندان با سفره‌های نذری پذیرایی می‌کرد.
در کل مجموعه خانه زینت الملک، تنها یک کتیبه با نوشته «چاکر درگاه ابوالقاسم شیرازی به تاریخ ۱۳۰۲ ه.ق» وجود دارد؛ کتیبه‌ای که در اتاق آینه‌کاری و قسمت غربی ورودی آینه‌کاری‌ها نصب شده است. از آنجا که آینه‌کاری، آخرین پروژه ساخت بنا است، متخصصان سال ۱۳۰۲ هجری قمری را سال پایان ساخت بنا می‌دانند. در یکی از اتاق‌ها نیز روی گچ‌کاری‌ها تاریخ ۱۲۹۸ هجری قمری دیده می‌شود که سال پایان کار گچ‌بری را نشان می‌دهد؛ بنابراین، این طور به نظر می‌آید که آینه‌کاری بنا حدود چهار سال زمان برده است.
منبع عکس: utravs.com. عکاس: ناشناس
پس از مرگ زینت الملک، مالکیت خانه به عبدالله خان قوامی رسید و بعدتر این خانه از مالک، خریداری و به موزه تبدیل شد. عمارت نارنجستان بعدها تحت سرپرستی پروفسور آرتور پوپ، ایران‌شناس آمریکایی، مقر موسسه بنیاد آسیایی می‌شود و در آن دوره توسط دانشگاه شیراز مورد مرمت و بازسازی قرار می‌گیرد. خانه زینت الملک در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۵۴ شمسی با شماره ثبت ۹۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
در جریان انقلاب، آسیب‌های جبران‌ناپذیری اعم از آتش گرفتن و تخریب ایوان قسمت شرقی به بنا وارد شد. پس از انقلاب در طول جنگ تحمیلی ایران و عراق، خانه زینت الملک به‌عنوان پناهگاه امن خانواده‌های جنگ‌زده مورد استفاده قرار گرفت و صدمات بسیاری دید که از میان آن‌ها می‌توان به جای میخ‌های داخل اتاق‌ها و کندن آینه‌کاری‌های دیوارها برای برداشتن عکس‌ها اشاره کرد.
خانه زینت الملک شیراز در سال ۱۳۷۳ در اختیار بنیاد فارس‌شناسی قرار گرفت و پروژه مرمت آن با کمک میراث فرهنگی آغاز شد. زیرزمین عمارت زینت الملک در سال ۱۳۷۴ با عنوان نگارخانه فارس آغاز به کار کرد؛ نگارخانه‌ای که در آن آثار هنرمندان فارس، ایران و دیگر کشورها به نمایش گذاشته می‌شد.
منابع عکس‌ها: چهار عکس اول (utravs.com). خبرگزاری تسنیم (علیرضا عماری)، آبان پرس، ایرنا (رضا غفاری)
اتاق گوشواره شمالی در طبقه دوم خانه زینت الملک به تالار موسیقی، کنفرانس و سالن نمایش فیلم اختصاص داشت. امروزه این عمارت تاریخی، محل استقرار دفتر بنیاد فارس‌شناسی، دربرگیرنده مرکز انجمن‌های دوستداران محیط‌زیست فارس، هنرمندان جوان فارس، دوستداران میراث فرهنگی استان فارس، فرهنگ و ادب فارس، عکس، گرافیک و نیز انجمن حمایت از حقوق کودکان فارس و همچنین کتابخانه تخصصی تاریخ و هنر است و به‌عنوان یک جاذبه تاریخی مطرح در میان گردشگران شناخته می‌شود.
زینت الملک شیراز کیست؟
زینت‌الملک قوامی، دختر حبیب‌الله خان، قوام‌الملک چهارم بود. خاندان قوام‌الملک از نسل حاج ابراهیم‌خان کلانتر، اعتمادالدوله شیرازی (وزیر کریمخان زند) بودند که در دوره‌های مختلف در استان فارس و شیراز به‌عنوان والی و کلانتر حکومت می‌کردند.
منبع عکس: blog.rahbal.com. عکاس: ناشناس
طبق برخی منابع تاریخی، حاج ابراهیم خان کلانتر یهودی بود و در زمان لطفعلی خان زند به وی خیانت کرد و باعث کشته شدن او و پایان حکومت زندیه شد. پس از رسیدن آقا محمد خان به کرسی پادشاهی، حاج ابراهیم خان قدرت زیادی گرفت و اقوام و آشنایان خود را در نقاط مختلف فارس در پست‌های مختلف منسوب کرد.
پس از گذشت مدتی از حکومت فتحعلی شاه، اطرافیان وی کودتا کردند و در دل پادشاه نسبت به حاج ابراهیم خان کلانتر شک و بدگمانی انداختند تا جایی که فتحعلی شاه دستور قتل حاج ابراهیم خان کلانتر و تمام افراد خانواده وی را صادر کرد. از تمام خانواده حاج ابراهیم خان کلانتر، تنها پسری به نام علی اکبر زنده ماند؛ زیرا در زمان کشتار اعضای خانواده به بیماری سل مبتلا بود و از این بیماری جان سالم به در برد.
منبع عکس: blog.rahbal.com. عکاس: ناشناس
فتحعلی شاه در سفری به شیراز با علی اکبر روبه‌رو شد؛ وی خود را به شاه معرفی کرد و گفت که تمام اعضای خانواده‌اش به دستور او کشته شده‌اند. فتحعلی شاه که از اعمال خود پشیمان بود، او را مورد عنایت خود قرار داد و به او لقب قوام الملک را اعطا کرد؛ علی اکبر خان قوام الملک اول والی شیراز شد. پس از مرگ وی، پسر او، علی محمد خان قوام الملک دوم، طرح ساخت بنای خانه قوام را داد؛ اما متاسفانه موفق در مدت حیات خود موفق به آغاز ساخت آن نشد. محمد خان قوام الملک سوم، پسر او، شروع به ساخت این بنا به نام اندرونی قوام یا خانه قوام (شامل حمام گچینه و سه خانه اطراف) کرد.
نارنجستان قوام، بیرونی خانه قوام بود که از زیرزمین به خانه قوام راه داشت و از آن برای کارهای دیوانی، اداری و همچنین پذیرایی از مهمان‌ها استفاده می‌شد. خانه قوام محل زندگی محمد خان قوام الملک سوم بود و پس از وی به حبیب‌الله خان قوام الملک چهارم، پسر او، رسید. پس از مرگ قوام الملک چهارم (پدر زینت الملک)، املاک وی تقسیم شد؛ نارنجستان قوام به ابراهیم خان قوام الملک پنجم (پسر وی) رسید؛ در این دوره رضاخان پهلوی در ایران به کرسی پادشاهی نشست و دستور حذف تمامی القاب و اسامی را از نام اشخاص صادر کرد.
