شهر مشهد مقدس، از جمله شهرهای زیارتی برتر ایران است. در مشهد، مکانها و خانههای تاریخی متعددی وجود دارند. بخش قابلتوجهی از این بناهای تاریخی که از جاهای دیدنی مشهد محسوب میشوند، در محدوده حرم قرار دارند؛ با این حال، در سالهای اخیر، این بافت قدیمی بهشدت تخریب شده است.
دلیل اصلی آن نیز ساختوساز برجها و ساختمانهای جدید در این منطقه به شمار میرود؛ مطمئنا این کار، بخشی از هویت تاریخی شهر مشهد را از بین برده است؛ هر چند، برخی از خانههای تاریخی از این تخریبها در امان ماندهاند. از جمله این خانهها میتوان به خانه توکلی مشهد اشاره کرد که یکی از آثار میراث فرهنگی مشهد محسوب میشود.
خانه توکلی کجاست؟
- نامهای دیگر: بنای کشمشیان، خانه اجنه
- قدمت: دوره قاجار
- آدرس: خراسان رضوی، مشهد، خیابان نواب صفوی، صفوی ۷ (نمایش روی نقشه)
منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Yas_Omidva
خانه توکلی، یکی از بناهای تاریخی مشهد به شمار میرود. این بنای تاریخی، از دوره قاجار تا به امروز پابرجا باقی مانده است. از ویژگیهای برجسته این بنا میتوان به کاشیکاری و آجرکاری در نمای آن اشاره کرد. ستونهای آجری و همچنین کتیبهای در بالای آن، به این خانه جلوهای زیبایی دادهاند.
دربهای چوبی متعدد، طاقهای زیبای آجری، ستونهای آجری، اتاقهای تو در تو و سایر عناصر معماری دوران قاجار را میتوان در خانه توکلی مشهد مشاهده کرد. این خانه حدود یک دهه پیش مرمت شده بود. علاوه بر جذابیت ظاهری این بنا، یک موزه مردمشناسی در درون آن افتتاح شده است که گردشگران را بیشتر با زندگی مردم در دوران قاجار آشنا میکند. این موزه بیشتر روی مکتبخانههای آن دوران تمرکز دارد.
چرا به خانه توکلی، خانه اجنه میگویند؟
منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Mohammad_Hasan
شایعات زیادی در مورد رفتوآمد اجنه به این خانه در میان مردم رواج داشته است؛ با این حال، همه این شایعات بیپایه و اساس هستند. این خانه تاریخی برای مدتی، خالی از سکنه بوده است. همین متروکه بودن، زمینه را برای حضور افراد بیخانمان در آن فراهم کرده است. سروصداهای ایجاد شده توسط این افراد بیخانمان در شب نیز باعث ایجاد رعب و وحشت در میان مردم شده بود؛ علاوه بر این، نبود روشنایی کافی در این خانه، ترس و وحشت مردم از این بنا را دو چندان کرده است.
همه این موارد دستبهدست هم داده بودند تا شایعاتی در مورد حضور اجنه در این مکان تاریخی ایجاد شود؛ با این حال، مرمت این مکان، باعث شده تا حس ترسناک این مکان از بین برود و این خانه، به یکی از مقاصد گردشگری تبدیل شود.
تاریخچه خانه توکلی
منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Zahra_Gholami
در سال ۱۲۲۱ شمسی، شخصی به نام اسحاق خان قرایی در بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی، این خانه را ساخته بود. او طراحی و ساخت آن را خودش در دست داشته بود؛ هر چند، اولین مالک این خانه، یکی از تجار صاحب نام و برجسته شهر مشهد به نام آقای کشمشیان بوده است. این خانه تا دوره اول پهلوی در اختیار آقای کشمشیان قرار داشت. او در تمام مدت زندگی خود، در این خانه سکونت داشت.
پس از آقای کشمشیان، این خانه توسط فردی به نام آقای توکلی خریداری شد. از آن زمان نیز، این خانه به نام خانه توکلی شهرت پیدا کرده است. پس از اینکه آقای توکلی از این خانه رفت، این خانه وارد دوران تاریکی شد. این خانه برای سالهای زیادی متروکه باقی ماند و بیخانمانهای متعددی در درون آن رفت و آمد کردند.
منبع: گوگل مپ؛ عکاس: Saeid_Azizi
با این حال، پس از مدتها، شهرداری شهر مشهد مالیکت این خانه را بهدست آورد. این خانه در سال ۱۳۸۴ شمسی بهعنوان میراث ملی به ثبت رسید. پنج سال پس از آن یعنی در سال ۱۳۸۹ شمسی نیز مرمت خانه توکلی شروع شد و حدود دو سال به طول انجامید. امروزه، خانه توکلی به روی عموم باز است و در دورن آن، یک موزه مکتبخانه دایر است.
مالک خانه توکلی کیست؟
قدمت خانه توکلی بیش از ۱۸۰ سال است. اولین مالک این بنای تاریخی را میتوان آقای کشمشیان دانست. او از تاجران خشکبار آن دوران بوده است. پس از او، مالکیت خانه به فردی به نام توکلی رسیده بود. توکلی نیز مدتی در این خانه ساکن بود. پس از توکلی نیز این خانه در اختیار شهرداری شهر مشهد قرار گرفت.
معماری و پلان خانه تاریخی توکلی
منبع: گوگل مپ
خانه توکلی مشهد بیشتر به خاطر کاشیکاری و آجرکاریهای بسیار زیبا و نفیس خود در نمای بیرونی و داخلی ساختمان شناخته میشود. از دیگر ویژگیهای معماری این خانه میتوان به ستونهای آجری، نمای داخلی ساختمان و کتیبهای زیبا در بالای آن اشاره کرد. پنجرههای مشبک و چوبی با شیشههای رنگی، زیبایی این خانه تاریخی را دو چندان کرده است. در سر در ورودی ساختمان نیز دو کتیبه کاشیکاری قرار دارند؛ روی این دو کتیبه، آیههایی از قرآن نوشته شده است.
از جمله دیگر ویژگیهای زیبای خانه توکلی میتوان به حوضی زیبا در درون حیاط آن و همچنین وجود اتاقهایی چوبی در داخل آن اشاره کرد. اسکلت این خانه از چوب ساخته شده است. این خانه دو طبقه، دارای ستونهای آجری در نما و ایوان خود است. فضای داخلی ساختمان نیز بهوسیله اٌرسیهایی از یکدیگر جدا شدهاند. معماری این ساختمان، از جمله معماریهای برجسته دوران قاجار محسوب میشود و مورد توجه مهندسان داخلی و خارجی قرار گرفته است.
منبع: گوگل مپ؛ عکاس: mohamad_Omran